بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی با مطالعه موردی فیس بودک

شبکه های اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین و کشف مجدد خود و بازتعریف هویت های دینی، اجتماعی، سیاسی و... فارغ از محدودیت ها و عوامل سرکوب کننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم می کنند. شبکه های اجتماعی مجازی مانند فیس بوک نزد کاربران ایرانی از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است، در زمان انجام این تحقیق در سال 88 فیس بوک جزء سایت های برتر در ایران بعد از گوگل، یاهو، بلاگفا و یوتیوب قرار داشت، می توان یکی از دلایل عمومیت یافتن اینترنت و استفاده فراوان از شبکه های اجتماعی در ایران را، تلاش برای بازسازی و خلق مجدد هویت ها در فضای مجازی دانست. هدف اصلی این تحقیق مطالعه بازنمایی گرایش های سیاسی کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی مجازی است، یعنی پاسخ دادن به این سوال اساسی که در شبکه های اجتماعی مجازی مانند فیس بوک نحوه ابراز گرایش های سیاسی کاربران و دلیل انتخاب این فضا برای بازنمایاندن این گرایشات سیاسی چیست و نیز دلایل خودگشودگی افراد در زمینه های مختلف در این شبکه مجازی چیست. در پاسخ به این سوال اساسی که گرایش های سیاسی کاربران چگونه در شبکه اجتماعی فیس بوک بازنمایی می شود؟ مقولاتی متناسب با قابلیت های فیس بوک طراحی شد و مشخص شد که گرایش های کاربران در فیس بوک با نمادهای شاخص هر یک از سه نامزد مطرح در دهمین دوره ریاست جمهوری ایران، ابراز علاقه مندی با کیلک روی گزینه like در صفحات فیس بوک طرفداران نامزدهای ریاست جمهوری، عضویت در گروه های مختلف مربوط به نامزدهای ریاست جمهوری، عضویت در جنبش ها، اشتراک گذاشتن لینک ها، تصویر پروفایل کاربر، خود اظهاری کاربران با بیان نظرات از طریق پست جمله یا کلمه یا شعر روی دیوار نوشته ها، کامنت گذاشتن برای بیان عقاید سیاسی از ابزارهای مختلفی است که در نمونه مورد بررسی توسط کاربران فیس بوک استفاده شده است و گرایش های سیاسی کاربران در فیس بوک با این ابزارها بازنمایی شده است. با مقایسه نتایج به دست آمده از تحلیل محتوای کیفی دیوار نوشته ها و جملات درج شده روی صفحه پروفایل کاربران انتخاب شده در فیس بوک، طرفداران موسوی از قابلیت های فیس بوک شامل استفاده از نمادها و شاخص های مربوط به کاندیدای مورد نظر، ابراز علاقه مندی به صفحات مربوط به کاندیدا و عضویت در جنبش ها و استفاده از تصاویر پروفایل و در مجموع برای ابراز گرایش های سیاسی خود بیشتر استفاده کردند و بعد از آن به طور مساوی طرفداران احمدی نژاد و کروبی قرار داشتند. اما هدف اصلی در این تحقیق چگونگی ابراز گرایش های سیاسی کاربران مختلف در شبکه اجتماعی فیس بوک بود و فراوانی استفاده از این ابزارها در اولویت قرار نداشت. در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رنگ ها بهترین و واضح ترین نماد قبل از هر سخن و نامی بود و در مبارزات انتخاباتی در فضای واقعی و به موازات آن در فضای مجازی مورد استفاده قرار می گرفت و طرفداران هر سه گروه سیاسی از این ابزار استفاده کرده اند؛ در واقع، کاربران فیس بوک «نشان می دهند به جای اینکه بگویند». نتایج حاصل از یافته های تحقیق نشان دهنده این است که دلایل خودگشودگی افراد در زمینه های مختلف به ویژه در زمینه سیاست در وب سایت شبکه اجتماعی فیس بوک به خاطر فضای آزادی که در فیس بوک و در همچنین در فضای واقعی در روزهای منتهی به پایان انتخابات در خیابان ها شکل گرفته بود منجر به خود اظهاری کاربران و آشکارا ابراز کردن علایق و عقایدشان شده است. دسترسی سریع و آسان و بدون هزینه به این شبکه اجتماعی، فیلتر نبودن در این مقطع زمانی، نبود رسانه های آزاد و منتقد، کنترل کمتر این رسانه، امکان درج نظر و اخبار در هر لحظه و امکان مشاهده انعکاس نظرات کاربران، نداشتن مخاطرات و هزینه های بحث های رو در رو، استفاده از امکانات فضای مجازی در این دوره از مبارزات انتخاباتی برای جذب طرفداران بیشتر توسط نامزدها مانند فیس بوک و سایت های متنوع دیگر، از جمله دلایلی است که مصاحبه شونده ها در پاسخ به این سوال جزء دلایل اصلی خودگشودگی کاربران ایرانی در فیس بوک قلمداد کرده اند. به منظور پاسخ به سوال اساسی دیگر این پژوهش که آیا حوزه عمومی مورد نظر هابرماس در زمان مبارزات انتخاباتی دهمین دوره ریاست جمهوری در فیس بوک شکل گرفت یا خیر؟، سوالاتی در مصاحبه طراحی شد و بر اساس تحلیل این پاسخ ها مشخص شد که قواعد اخلاق گفتگو میان کاربران طرفدار نامزدهای مختلف در فیس بوک رعایت نشده است و گاهی اوقات بیان عقاید بین افراد از جناح های مختلف سیاسی تحمل نمی شده و بحث به فحاشی و گاهی تخریب رقیب می انجامیده است. اینترنت را می توان اولین حوزه عمومی جدی برای جامعه ایران دانست؛ اما حوزه عمومی نه به معنای هابرماسی آن (که کاملاً معطوف به نقد دولت و آزادی بیشتر و... است، مفاهیمی که از دل مناسبات بورژوایی بیرون آمده اند)؛ بلکه به معنایی متفاوت: به معنای عرصه ای برای شکل گیری و گسترش و تقویت روابط و مناسبات افراد با یکدیگر. اینترنت در ایران، به تعمیق و گسترش نقد سیاسی، به مفهومی که در حوزه عمومی هابرماسی مطرح است منجر نمی شود. گرچه امکانی برای نوع دیگری از نقد سیاسی را که در جامعه خاص ایران می توان از آن سخن گفت فراهم می آورد، در ایران، اینترنت به عنوان حوزه عمومی را باید به این معنا تلقی کرد: عرصه ای برای شکل گیری، تقویت، و شفاف شدن هنجارها و قواعد رفتاری.